Kriko Nedir? Ne İşe Yarar?

Kriko, az kuvvet uygulayarak ağır yükleri kaldırmaya yarayan mekanik bir kaldıraç sistemidir. Günümüzde otomobil sahipleri için en hayati kullanım alanı, yolda patlayan bir lastiği değiştirebilmek veya fren balatalarını kontrol edebilmek olsa da, sanayi tesislerinde palet sökümünden ağır makine hizalamaya kadar uzanan çok geniş bir yelpazede tercih edilir. Basit görünen bu ekipman; gövde, taşıyıcı kafa, kuvvet kolu ve —modeline göre— dişli, piston veya elektrik motoru gibi elemanlardan oluşur. Temel prensip, uygulanan küçük bir kuvveti mekanik avantaj sayesinde büyüterek yükü güvenli biçimde yukarı taşımaktır. 

Kriko Nedir?

Kriko fikrinin temeli 17. yüzyılda kullanılan çıkrıklara kadar uzansa da modern tasarımlar 1851’de demiryolu lokomotiflerinin tekerleklerini sökmek için geliştirilen vidalı kriko ile ortaya çıktı. 1905’te patentlenen ilk hidrolik kriko, sıvı basıncıyla çalışarak dönemin en ağır lokomotiflerini bile kaldırabilecek kapasite sundu ve kısa sürede otomotiv atölyelerinin vazgeçilmezi oldu. 1980’lerde basınçlı havayla çalışan havalı krikolar servis sürelerini kısalttı; 2010 sonrasında ise 12 V prizden beslenen elektrikli krikolar acil durum setlerinin bir parçası hâline geldi. 2025 itibarıyla titreşim sensörü ve yük hücresi içeren “akıllı kriko” prototipleri, kaldırma kuvvetini ve şasi açısını gerçek zamanlı izleyerek kullanıcıyı telefon uygulamasıyla uyarma kabiliyetine kavuştu.

Kriko Nerelerde Kullanılır?

Kriko denildiğinde akla ilk gelen senaryo elbette lastik değişimi olsa da kullanım alanları bununla sınırlı değildir. Sürüş konforu için kritik öneme sahip amortisör, egzoz ve diferansiyel parçalarının değişimi sırasında da aracın kontrollü biçimde havaya alınması gerekir. Ağır iş makinelerinde palet değişimi, konteyner depolarında hizalama işlemleri ve sahne ekipmanı kurulumlarında platform seviyesinin ayarlanması gibi endüstriyel süreçler de krikoya ihtiyaç duyar. Ev garajında çalışan hobi mekanikerleri, fren hidroliği veya şanzıman yağı boşaltırken güvenli çalışma yüksekliğini yine kriko sayesinde elde eder. 

Kriko Çeşitleri ve Temel Özellikleri

Makas Tipi (Vidalı) Kriko

Çapraz iki metal kolun orta noktasından geçen vida mili, kol çevrildikçe kolları birbirinden uzaklaştırır ve taşıyıcı kafayı yukarı iter. Ortalama 1 ton kapasite sunan bu kompakt model, binek araç bagajlarında yaygın bulunur. Hafifliği ve katlanabilir formu avantaj sağlarken, rüzgârlı havalarda dar taban alanı nedeniyle stabilite kaybı yaşanabileceği unutulmamalıdır.

Hidrolik Kriko

Hidrolik modeller, Pascal prensibi sayesinde küçük bir pompa pistonu üzerinden uygulanan basıncı geniş alanlı ana pistona ileterek 2 tondan 100 tona kadar kaldırma gücüne ulaşabilir. Ağır ticari araç servisleri ve kamyon garajları, yüksek kapasite ve güvenlik kilidi nedeniyle bu modeli tercih eder. Yağ kaçağı olup olmadığını düzenli kontrol etmek güvenlik açısından kritiktir.

Timsah Kriko

Düşük şasiye sahip spor otomobiller için tasarlanan timsah kriko, alçak profilli tekerlekli gövdesi sayesinde aracın altına zahmetsizce girer. Uzun pompa kolu tek hareketle büyük yağ debisi oluşturur ve kaldırma süresini kısaltır. Gövdenin ağır çelikten imal edilmesi, yüksek mukavemet sağlasa da taşıma açısından dezavantaj oluşturabilir.

Şişe Kriko

Silindirik gövdesi yangın tüpünü andıran şişe kriko, dar alanlarda çalışmak için idealdir. Dikey piston tasarımı sayesinde 50 tona kadar kapasiteye ulaşabilir. Ancak taşıyıcı tabanı dar olduğundan yandan gelen rüzgâr veya dengesiz zemin, yükün devrilme riskini artırır; bu nedenle daima takoz ve destek sehpası ile kullanılması önerilir.

Havalı Kriko

Servislerin zamanla yarıştığı durumlarda havalı kriko devreye girer. Kompresörden gelen basınçlı hava, kauçuk körüğü anında şişirerek aracı birkaç saniye içinde kaldırır. Bu hız, lastik otellerinde ve filo bakım atölyelerinde ciddi verimlilik sağlar. Körüğün patlamaya karşı düzenli kontrolü ve kompresörün nem filtresi bakımı ihmal edilmemelidir.

Elektrikli Kriko

12 V araç çakmak yuvasına takılan elektrikli kriko, düğmeye basıldığında entegre motoru döndürerek vidayı çevirir veya mini hidrolik pompayı çalıştırır. Fiziksel güç gerektirmemesi büyük konfor sunsa da, düşük voltajlı veya zayıf akülü araçlarda performans kaybı yaşanabilir. Acil durumda kullanmadan önce aküyü 5 dk rölantide şarj etmek pratik bir çözümdür.

Pehlivan ve Endüstriyel Modeller

Çift pistonlu, dövme çelik şasili pehlivan krikolar, 200 tona kadar yük kaldırabilir. İnşaat vinçlerinin montajı, tersanelerde gemi bloklarının yer değiştirmesi ve köprü segmentlerinin hizalanması gibi ağır endüstriyel görevlerde vazgeçilmezdir. Taşıma halkaları ve entegre manometre, operatörün güvenliğini artıran kritik detaylardır.

İlginizi çekebilir: Aracınızda ABS Fren Sistemi Olup Olmadığını Nasıl Anlarsınız?

Kriko Mekaniği: Kaldıraçtan Sensöre

Bir krikonun başarısı, uygulanan kuvveti ne ölçüde büyütebildiğine bağlıdır. Vidalı krikoda, dişli adımı arttıkça yükü kaldırmak için gereken kol sayısı azalır ancak çevrim süresi uzar. Hidrolik krikoda, küçük piston alanı ile büyük piston alanı arasındaki oran, teorik kuvvet çarpanını verir; pratikte ise sıvı sürtünmesi ve conta kaçakları bu verimi düşürür. Elektrikli krikolar, redüktörlü DC motor ve sonsuz vida kombinasyonu sayesinde yüksek tork üretir. 2025 model akıllı krikolar, gövdeye yerleştirilen MEMS ivmeölçer ve gerinim ölçer sensörleriyle taşıyıcı kafanın dengesini izleyerek kullanıcıya titreşimli uyarı gönderir, böylece devrilme riski minimuma iner.

Doğru Kriko Nasıl Seçilir?

Kapasite ve Güvenlik Payı

Araç ruhsatında belirtilen Azami Yüklü Kütle (GVW) değerini bulun ve bu rakamı en az 1,5 ile çarpın. Örneğin GVW’si 1 800 kg olan bir sedan için 2 700 kg kapasiteli kriko seçmek, lastik değişimi sırasında aracın bagajı dolu olsa bile yeterli güvenlik payı sağlar.

Minimum–Maksimum Yükseklik

Şasi yüksekliği 120 mm olan bir spor araç için 110 mm minimum yüksekliğe inebilen timsah kriko gerekirken, SUV segmentinde 160 mm minimum yeterli olur. Maksimum yükseklik ise tekerleği zeminden en az dört parmak kaldıracak seviyede olmalıdır; bu da genellikle 380 mm–420 mm arası bir değere denk gelir.

Malzeme ve Taşınabilirlik

Dövme çelik krikolar yüksek darbe dayanımı sunar fakat ağırlıkları 20 kg’ı bulabilir. Alüminyum alaşımlı modeller, 10 kg’ın altına inerek kampçılar ve karavan sahipleri için ideal hâle gelir. Korozyon direnci de malzeme seçiminde önemli rol oynar; tuzlu kış yollarında çinko kaplama gövde paslanmayı yavaşlatır.

Sertifikasyon ve Garanti

CE, TSE, ISO 9001 gibi sertifikalar ürünün belirli güvenlik testlerinden geçtiğini gösterir. Kriko alırken en az iki yıl garanti ve kolay erişilebilir servis ağı sunan markaları tercih etmek uzun vadede masrafı azaltır.

İlginizi çekebilir: Şaft Nedir, Ne İşe Yarar ve Şaft Arızaları Nelerdir?

Kriko Nasıl Kullanılır? Ayrıntılı Prosedür

Hazırlık

Aracı mümkün olduğunca düz ve sert bir zemine alın; toprak veya kum zeminler, kriko tablasının gömülmesine ve aracın dengesini kaybetmesine yol açabilir. El frenini son dişine kadar çekin ve vites kolunu birinci vitese (otomatik şanzımanda “P” konumuna) alın. Araç hareketini önlemek için çapraz köşedeki tekerleğin önüne ve arkasına lastik takozu yerleştirin. Bijonları tekerlek yere basıyorken yarım tur gevşetmek, havadayken yapılacak zorlu kuvvet uygulamasını ortadan kaldırır.

Kaldırma

Üreticinin kullanım kılavuzunda gösterilen kaldırma noktasını bulup kriko tablasını bu noktaya tam merkezleyin; yanlış noktaya yerleştirilen kriko, sacın bükülmesine ve aracın yan yatmasına neden olabilir. Makas kriko kullanıyorsanız kolu saat yönünde çevirin; hidrolik modelde pompa kolunu düzenli tempoda pompalayın; elektrikli modelde düğmeye basın ve motorun sesini dinleyerek normal çalıştığından emin olun. Araç şasi seviyesinin 40 mm kadar yükselmesi lastik değişimi için yeterlidir. 

İndirme ve Kontrol

Yeni lastiği yerine taktıktan sonra bijonları el sıkılığıyla oturtun. Krikoyu yavaşça indirirken, lastiğin zemine temas ettiği anda gövdeyi sarsmadan kolu veya valfi serbest bırakın. Araç tamamen indikten sonra tork anahtarını önerilen değere (çoğu binek araç için 110–120 Nm) ayarlayıp bijonları yıldız düzeninde sıkın. Krikoyu söküp bagajda sabitlenmiş konumuna yerleştirin.

Bakım, Depolama ve Uzun Ömür

Hidrolik krikoların yağ seviyesi her 12 ayda bir kontrol edilmelidir; seviye çizgisinin altına düşmüşse üreticinin tavsiye ettiği ISO 32 veya ISO 46 viskoziteli yağ ekleyin. Vida dişlerine altı ayda bir ince lityum gres sürmek, makas krikoların sıkışmasını engeller. Kullanımdan sonra gövdeyi tel fırça ile temizleyip kuru bezle silmek, paslanmayı yavaşlatır. Krikoyu daima nemden uzak, çocukların erişemeyeceği bir raf üzerinde muhafaza edin.

Mevsimsel İpuçları

Kışın düşük sıcaklıklarda yağ viskozitesi artar; -20 °C altında sık kullananlar için düşük sıcaklık hidrolik yağı önerilir. Yazın yoğun UV ışını plastik contaları sertleştirir; silikon bazlı spreylerle kauçuk parçaları koruyun. Baharda kapsamlı temizlik yapıp gres yenileyin, sonbaharda su drenaj deliklerini kontrol ederek paslanmayı önleyin.

İlginizi çekebilir: Patinaj Nedir? Nasıl Önlenir?

Yasal Çerçeve ve Sigorta Avantajı

Türkiye’de Karayolları Trafik Kanunu krikoyu zorunlu ekipman olarak saymaz, ancak birçok sigorta şirketi, asistans hizmeti bekleme süresini 90 dakika ile sınırlar. Aracınızda çalışır durumda kriko bulundurmanız, bu süreyi beklemeden sorunu kendiniz çözerek zamandan tasarruf etmenizi sağlar ve bazı kasko paketlerinde prim indirimi almanıza katkıda bulunur.

Sürdürülebilirlik ve Geri Dönüşüm

Kullanım ömrünü tamamlayan krikolar, yüksek oranda geri dönüştürülebilir dövme çelik ve alüminyum içerir. Gövde parçalarını metal hurdacılara teslim ederek hem çevreye katkı sağlar hem de hammadde döngüsüne destek olursunuz. Hidrolik yağ ise çevre mevzuatına göre lisanslı atık tesislerinde bertaraf edilmelidir; lavaboya dökmek yeraltı sularını kirletir ve yüksek para cezası doğurur.

Kriko Fiyatları 2025

2025 fiyat listesine göre giriş seviyesi vidalı kriko 750 TL’den başlarken, orta segment timsah kriko 2 500 TL, ağır hizmet hidrolik kriko 15 000 TL seviyesindedir. Akıllı sensörlü modeller 28 000 TL’ye kadar çıkmaktadır. Sezon sonu kampanyalarını ve taksit seçeneklerini www.yokyokotoyedekparca.com mağazamızdan takip ederek bütçenize uygun modele ulaşabilirsiniz.

Kullanıcıların Sık Yaptığı 5 Hata ve Çözüm Önerileri

Kapasiteyi aşmak: Daima GVW × 1,5 kuralını uygulayın.

Eğimli zeminde çalışmak: Mümkünse beton zemin seçin, yoksa geniş tabanlı takoz kullanın.

Destek sehpası kullanmamak: Araç altında çalışacaksanız kriko tek başına yeterli değildir.

Yağ sızıntısını önemsememek: Pistonda yağ izi varsa derhâl servise başvurun.

Bijonları havada sıkmak: Son torklamayı araç yere indikten sonra yapın.

Hızlı Kontrol Listesi

Kriko kapasitesi uygun mu?

Tekerlek takozu yerinde mi?

Bijonlar gevşetildi mi?

Destek sehpası hazır mı?

Tork anahtarı ayarlı mı?

Sensörlü model kullanıyorsanız telefon uygulaması açık mı?

Sonuç ve Öneriler

Doğru kriko kullanımı, sürüş güvenliğinin görünmez kahramanıdır. Kapasiteye uygun modeli seçmek, düzenli bakım yapmak ve destek sehpası kullanmak, hem can güvenliğinizi hem de aracınızın şasisini korur. Unutmayın, acil durumda dakikalarca asistans beklemek yerine, bagajınızda çalışır durumda bir kriko bulundurmak size zaman kazandırır ve masrafları azaltır. İhtiyaçlarınıza en uygun kriko modelleri ve yedek parçaları için Yok Yok Oto Yedek Parça’ nın uzman ekibi her zaman yanınızda. Güvenli ve keyifli sürüşler!